اثرات روزه داری بر سیستم قلبی عروقی

قلب بخش اصلی دستگاه گردش خون و نوعی تلمبه است كه خون به وسیله آن در رگ های ما جریان می‌یابد. در ماه رمضان میزان فعاليت های بدنی، نحوه مصرف داروها، رژيم غذايي و الگوي خواب تغییر می کند. این امر ممكن است در بیماران قلبی مشکلاتی ایجاد نماید. در اين بخش سعي شده است كه تا حد امكان به اثرات روزه داري ماه رمضان بر انواع بيماري ها و اختلالات قلبي اشاره شود.

ضربان قلب طبيعي چقدر است و تحت تاثير چه عواملي قرار مي گيرد
ضربان قلب نرمال بین 60 تا 100 ضربه در دقیقه است. تپش قلب به سرعتی بالاتر از 100 ضربان در دقیقه اطلاق می شود. عواملي كه اغلب باعث تپش قلب مي شوند، عبارتند از استرس و اضطراب، ورزش، پايين بودن فشار خون، كم خوني، مصرف زياد كافئين مثل قهوه و يا چاي، بي خوابي و گرما.
چاي، قهوه، نوشيدني هاي محرك و ادويه ها از موادي هستند كه در صورت مصرف زياد، ضربان قلب را افزايش مي دهند. در افراد مبتلا به تپش قلب توصيه مي شود دريافت اين مواد را كاهش دهند. از آن جا كه به طور معمول، مصرف چاي و قهوه در ماه رمضان كاهش مي يابد، از اين طريق مي تواند اثرات مفيدي بر تپش قلب داشته باشد.
فعاليت بدني با توجه به شدت آن ضربان قلب را افزايش مي دهد. در صورتي كه فعاليت بدني كاهش يابد كه اغلب در روزه داري ماه رمضان اين كاهش اتفاق مي افتد، ضربان قلب تا حدودي كاهش مي يابد.
بي خوابي يا كاهش خواب شبانه روزي منجر به تپش قلب مي شود. تحقيقات نشان داده است كه اغلب ميزان خواب در ماه رمضان نسبت به ساير ايام سال تغيير نمي كند. بنابراين، انتظار نمي رود ضربان قلب در ماه رمضان تحت تأثير خواب افراد قرار گيرد مگر اين كه كميت و كيفيت خواب آن قدر كاهش يابد كه چنين اثري بر جاي بگذارد.
افت فشار خون منجر به كاهش خون رساني به قسمت هاي مختلف بدن مي شود و قلب به منظور حفظ خون رساني كافي به بافت هاي بدن با سرعت بيشتري مي تپد و ضربان قلب افزايش مي يابد. افت فشار خون در اثر روزه داري ماه رمضان شايع نيست مگر اين كه شخص روزه دار دچار كم آبي شديد شود و يا وعده سحري را مصرف نكند.
روزه داري ماه رمضان منجر به كاهش اندكي در ضربان قلب مي شود. تصور مي شود آرامش رواني ناشي از روزه داري منجر به كاهش استرس روزانه و كاهش توليد مواد افزايش دهنده ضربان قلب مي شود. البته تحقيقات نشان داده است كه پس از افطار اين كاهش ضربان قلب جبران مي شود. پس مي توان گفت در طول روز و در حين گرسنگي متوسط، ضربان قلب تا حدودي كاهش مي يابد كه مي تواند در افراد مبتلا به بیماری های قلبی مفيد باشد. ولي بايد توجه داشت كه در صورت پرخوري به هنگام افطار، ضربان قلب افزایش بیش از اندازه پیدا می کند. بنابراين، مصرف متعادل غذا و افطار كردن با مواد غذايي سبك مي تواند از افزايش زياد ضربان قلب و تپش قلب پيشگيري نمايد.

فشار خون چیست
خون برای گردش در عروق بدن از نیرو و فشاری برخوردار است که آن را به نقاط مختلف بدن می رساند. پس وجود فشار خون براي ادامه زندگي ضروري است. در حالي كه افزایش فشار خون، بیماری تلقی می شود و مي تواند سبب آسيب عروق قلبي، مغزي و . . . شود. معمولاً به فشار خون بیشتر از٩٠/١٤٠میلی متر جیوه پر فشاري خون گفته می شود.

عوامل مؤثر بر فشار خون چيست
گرسنگي فشار خون را كاهش مي دهد و با مصرف غذا پس از گرسنگي فشار خون افزايش مي يابد. بنابراين، در ماه رمضان در طول روز فشار خون تا حدودي كاهش مي يابد.
 تغيير الگوي خواب نيز در ماه رمضان مي تواند فشار خون را تحت تأثير قرار دهد. در طول خواب فشار خون كاهش مي يابد. از آنجا كه در ماه رمضان زمان هاي خواب و بيداري تغيير مي كند، اين امر مي تواند بر فشار خون اثر بگذارد.
 تغيير زمان مصرف دارو در ماه رمضان مي تواند سبب تغييرات فشار خون در ماه رمضان شود. با اين حال، روزه داري ماه رمضان به طور معمول فشار خون افراد سالم را كاهش و يا افزايش نمي دهد. روزه داري در برخي افراد مبتلا به فشار خون كه دارو مصرف مي كنند نه تنها تنظيم فشار خون اين افراد را تغيير نمي دهد، بلكه تغيير چنداني در ميانگين فشار خون اين افراد ايجاد نمي كند، حتي در برخي موارد، كاهش و بهبود فشار خون افراد ديده شده است.
مصرف مقادير زياد نمك در برخي افراد فشار خون را افزايش مي دهد. به همين علت به افراد  مبتلا به فشار خون بالا توصيه مي شود مصرف نمك را كاهش دهند. با توجه به تغييرات رژيمي ايجاد شده در ماه رمضان، بسته به نوع رژیم غذایی افراد مصرف نمك ممكن است افزايش، كاهش و يا تغيير نيابد و اين تغيير در مقدار مصرف روزانه نمك مي تواند روی فشار خون اثر گذارد.
مصرف كافي ميوه سبزيجات به دليل اين كه سرشار از عنصر پتاسيم هستند، مي تواند اثرات مفيدي بر فشار خون داشته باشد. پتاسيم از املاحي است كه در كاهش فشار خون اثر دارد. به همين علت جهت پيشگيري از افزايش فشار خون و نيز كنترل آن در افراد مبتلا توصيه مي شود مصرف ميوه و سبزيجات را افزايش دهند. حداقل مقدار مصرف روزانه ميوه و سبزي بايد 500 گرم باشد.
كاهش وزن بدن از قوي ترين عواملي است كه منجر به كاهش فشار خون مي شود. بنابراين، با توجه به افزايش و يا كاهش وزن در ماه رمضان، فشار خون نيز مي تواند افزايش و يا كاهش يابد. اگر فرد روزه داری پرخوری نکند، 4-2 کیلوگرم در ماه رمضان کاهش وزن پیدا می کند و این مسأله در بهبود پرفشاری خون وی مفید است.

چربي هاي خون کدامند
تغيير چربي هاي خون در ماه رمضان به عوامل مختلف رژيمي، آب بدن و ساير تغييرات ايجاد شده در سوخت و ساز بدن وابسته است. به همين علت به سادگي نمي توان در ارتباط با اثرات روزه داري بر چربي هاي خون اظهار نظر كرد. در اين قسمت انواع چربي هاي خون و عوامل مؤثر بر آنها توضيح داده شده است تا بتوان بر اساس تغييرات ايجاد شده در رژيم غذايي و شيوه زندگي در ماه رمضان، تغييرات احتمالي چربي هاي خون را پيش بيني نمود.  
كلسترول: کلسترول نوعی چربی است كه از مواد مهم موجود در غشاء سلول هاي بدن است و نقش مهمي در عملكرد طبيعي سلول هاي بدن دارد. کلسترول در خون هم وجود دارد. کلسترول بدن از دو منبع اصلی خارجي (رژیم غذایی) و داخلي (تولید در کبد) تامین می‌شود. وقتي كه از كلسترول خون صحبت مي شود، بايد توجه كرد كه منظور كدام نوع كلسترول است :
LDL حاوي كلسترول بد است. طبيعي بودن مقدار اين نوع كلسترول در خون براي پيشگيري و كنترل بيماري هاي قلبي عروقي بسيار مهم است زيرا افزايش كلسترول بد باعث رسوب آن در ديواره عروق خوني شده و خطر بيماري هاي قلبي را افزايش مي دهد. مقدار طبيعي اين كلسترول در افراد سالم كمتر از 130 ميلي گرم در دسي ليتر است. با اين حال كساني كه در آنها خطر بيماري هاي قلبي عروقي بالا است (مانند افراد ديابتي) يا كساني كه مبتلا به بيماري هاي قلبي عروقي هستند (تنگي عروق كرونر قلب و يا سابقه سكته قلبي)، كلسترول بد خون بايد در مقادير كمتري (کمتر از 100 میلی گرم در دسی لیتر) تنظيم شود.   
HDL حاوي كلسترول خوب است.  HDL وظيفه برداشت كلسترول اضافي موجود در ديواره سرخ رگ ها و يا سلول هاي ديگر بدن را دارد. پس بالا بودن HDL‌خون نشان دهنده اين است كه بدن كار خود را در دفع كلسترول به درستي انجام مي دهد و به اين ترتيب خطربيماري هاي قلبي عروقي كاهش مي يابد. به طور طبيعي مقدار اين نوع كلسترول در زنان بالاتر از مردان است. به همين علت شيوع بيماري هاي قلبي در زنان قبل از يائسگي كمتر از مردان است. مقدار طبيعي اين نوع كلسترول در زنان، بالاتر از 50 ميلي گرم در دسي ليتر و در مردان، بالاتر از 40 ميلي گرم در دسي ليتر است.   
كل كلسترول خون : منظور از كلسترول خون، كل كلسترول موجود در خون، چه به صورت كلسترول خوب و چه به صورت كلسترول بد مي باشد. افزايش كل كلسترول خون نيز از عواملي است كه خطر بيماري هاي قلبي را افزايش مي دهد زيرا اين كلسترول رابطه قوي تري با كلسترول بد خون دارد. به عبارت ديگر افزايش كل كلسترول خون در اغلب موارد نشان مي دهد كه كلسترول بد افزايش پيدا كرده است. كل كلسترول خون نيز در افراد سالم بايد در مقادير كمتر از 200 ميلي گرم در دسي ليتر حفظ شود.

اثرات روزه داري بر کلسترول خون چیست
در تحقيقات انجام شده، كاهش، افزايش و عدم تغيير كل كلسترول خون، افزايش، كاهش و عدم تغييركلسترول بد، افزايش و كاهش كلسترول خوب مشاهده شده است. بنابراين، چنين به نظر مي رسد، تغييرات ايجاد شده در ماه رمضان مي تواند اثرات گوناگوني بر چربي هاي خون داشته باشد. با آگاهي از اين تغييرات و اثر هر يك از آنها بر چربي هاي خون مي توان شاهد اثرات مفيد روزه داري ماه رمضان بر خطر بيماري هاي قلبي عروقي بود.

عوامل افزايش دهنده كلسترول بد خون
چاقی : سطح كلسترول خون اغلب در افراد چاق بالاتر است و كاهش وزن در اين افراد، كلسترول خون را كاهش مي دهد. تحقيقات نشان داده است كه روزه داري ماه رمضان اغلب با كاهش وزن تا حدود دو كيلوگرم همراه است. اين كاهش وزن مي تواند اثرات مفيدي بر چربي هاي خون داشته باشد.
فعاليت بدني : فعاليت بدني و يا ورزش باعث مي شود كلسترول خون در مقادير طبيعي حفظ شود. همچنين، در افرادي كه چربي خونشان بالا است، مي تواند به كاهش كلسترول خون كمك كند. اگر در ماه رمضان، سطح فعاليت بدني خيلي كاهش يابد، ممكن است منجر به افزايش چربي هاي خون شود.
چربی حیوانی : مصرف زياد روغن هاي حيواني، لبنيات پرچرب، كره، خامه كلسترول خون را افزايش مي دهد. چنانچه روزه داري ماه رمضان همراه با افزايش مصرف اين مواد غذايي باشد، مي تواند اثرات سوئي بر چربي هاي خون داشته باشد. بنابراين، توصيه مي شود مصرف اين گونه مواد غذايي در حد متعادل حفظ شود و از زياده روي در مصرف آنها اجتناب گردد.
غذاهاي سرخ شده : غذاهاي سرخ شده بخصوص در درجه حرارت بالا كلسترول خون را افزايش مي دهند. شايد يكي از علت هاي مشاهده افزايش كلسترول خون در ماه رمضان در برخي تحقيقات، افزايش مصرف غذاهاي سرخ شده در اين ايام باشد.
گوشت قرمز : مصرف زياد گوشت قرمز مي تواند كلسترول خون را افزايش دهد. معمولأ توصيه مي شود افرادي كه كلسترول خونشان بالاست، بيشتر از 3- 2 بار در هفته گوشت قرمز مصرف نكنند.
تخم مرغ : همچنين، به افرادي كه كلسترول خونشان بالاست، توصيه مي شود بيش از 2 عدد تخم مرغ در هر هفته مصرف نكنند. زرده تخم مرغ كلسترول زيادي دارد و مصرف زياد آن مي تواند كلسترول خون و خطر بيماري هاي قلبي عروقي را افزايش دهد.

تري گليسريد چیست و تحت تأثیر چه عواملی قرار می گیرد
تري گليسريد نوعي چربي خون است كه افزايش آن در خون مي تواند خطر بيماري هاي قلبي عروقي را افزايش مي دهد. در تحقيقات انجام شده، افزايش، كاهش و يا عدم تغيير تري گليسريد سرم در روزه داري ماه رمضان گزارش شده است. به طور معمول، كاهش ميزان تري گليسريد طي ماه رمضان در نتيجه رژيم هاي كم كالري و فعاليت شديد بوده است. به عبارت ديگر، كاهش كالري دريافتي و تحرك بدني از جمله عواملي است كه تري گليسريد خون را كاهش مي دهد.

روزه داری چه اثری بر تری گلیسرید خون دارد
در برخي مطالعات، سطح تري گليسريد سرم در ماه رمضان افزايش يافته است. افزايش تري گليسريد مي تواند ناشي از پيروي از يك رژيم پر كربوهيدرات يا نشاسته در ماه رمضان باشد. چراكه در اين ماه افزايش تمايل به مصرف نشاسته و مواد قندي افزايش مي يابد. به عبارت ديگر، مواد غذايي مانند حليم، زولبيا، باميه، شكر، فرني، خرما و . . .  در اين ماه بيشتر از ساير ايام سال مصرف مي شود.

در مجموع
اثر روزه داري ماه رمضان بر مقادير چربي هاي خون متفاوت است كه مي تواند ناشي از تغيير رژيم غذايي، كاهش فعاليت، وزن و برخي عادات غذايي و  فرهنگي باشد. تغييرات مفيد چربي هاي خون ناشي از تغيير چربي هاي دريافتي به دليل الگوي رژيمي خاص رمضان باعث می شود كه اين تغيير مفيد چربي هاي خون تا يك ماه پس از پايان ماه رمضان نيز حفظ شود. افراد دچار چربي خون بالا مي توانند با پيروي از يك رژيم كم چرب كم كالري در ماه رمضان، كلسترول تام، كلسترول بد و تري گليسريد را طي روزه داري كاهش دهند.

هموسيستئين چیست و روزه د اری چه تأثیری بر آن دارد
هموسيستئين ماده اي مشتق از پروتئين است كه اگر مقدار آن در خون افزايش يابد، خطر بيماري هاي قلبي را افزايش مي دهد. مهمترين علت افزايش هموسيستئين خون نارسايي كليوي است. كمبود برخي ويتامين ها نيز مي تواند به افزايش اين ماده در خون شود. در مطالعه اي كه انجام شده است، روزه داري ماه رمضان سطح هموسيستئين را تا حدودي كاهش داده است. بنابراين، تصور مي شود احتمالأ روزه داري ماه رمضان از طريق كاهش هموسيستئين خون، خطر بيماري هاي قلبي عروقي را تا حدی كاهش دهد.

اثر روزه داري بر دوره هاي شبانه روزي حمله هاي قلبي چیست
تقریبا همه بیماری های قلبی عروقی مانند بيماري های حاد عروق قلبي، سکته قلبی، ضربان نامنظم قلبي، مرگ های ناگهانی و نارسایی قلبی داراي ريتمي شبانه روزی هستند و بیشترین میزان بروز آنها بین ساعت 6 صبح تا ظهر می باشد. در این زمان نیاز به اکسیژن بافتی در عضله قلب افزایش می یابد، در حالی که خون رسانی به دليل افزایش انقباض و تنگي رگهاي قلبي کاهش می یابد، در نتيجه ميزان خون رساني و به دنبال آن اكسيژن رساني به بافت نيز كاهش مي يابد. مجموع این تغییرات باعث افزایش خطر بروز  سكته قلبی در ساعات صبح می شود. با توجه به تغییر ريتم شبانه روزی خواب و بیداری و خوراك در طول ماه رمضان، الگوی شبانه روزی بروز بيماري هاي حاد قلبي نيز تغییر می يابد. به طوری که در ماه رمضان محتمل ترین زمان شروع علایم قلبی در ساعات اوليه صبح (4-3 صبح) و بعد از ظهر (6-5 بعد از ظهر) است. بنابراين، مي توان گفت تنها زمان حمله هاي قلبي تحت تأثير قرار مي گيرد ولي ميزان بروز آن تغييري نمي كند.

روزه داری چه اثری بر آنژین صدری یا آنژین قلبی دارد
آنژین صدری یا آنژین قلبی وضعیتی است که بیمار دچار درد قفسه سینه شده است. دلیل آنژین صدری، فقدان اکسیژن کافی در ماهیچه‌های قلبی است. این درد گاه گاه است و اغلب به بازوها و به خصوص بازوی چپ نیز منتشر مي شود. معمولا آنژین موقتی است و با فعالیت فیزیکی و یا استرس ظاهر شده و با استراحت بیمار درد بهبود مي يابد.
درد قفسه سينه‌ و حمله قلبي تحت تاثير دوره هاي شبانه روزي است و بيشترين ميزان وقوع آنها بين ساعت 6 صبح تا 12 ظهر مي باشد. تحقيقات نشان مي دهند روزه داري در ماه رمضان نه تنها شدت بيماري هاي قلبي را افزايش نمي دهد، بلكه در صورتي كه فرد رژيم غذايي سالمي را در ماه رمضان رعايت كند، مي تواند موجب بهبودي و ارتقاء سلامتي اين بيماران نيز شود.

روزه داری چه اثری بر نارسايي قلبي دارد
نارسايي قلبي يعني كاهش قدرت انقباضي قلب. در اين حالت، قلب نمي تواند نقش خود را به عنوان يك پمپ براي به جريان انداختن خون در بدن انجام دهد. بر اساس مطالعات، بستري شدن ناشي از نارسايي قلبي در ماه رمضان افزايش نمي يابد.

جمع بندي
روزه داري از طريق كاهش فشار خون و بهبود تپش قلب، خطر بيماري هاي قلب را كاهش مي دهد. معمولأ ممنوعيتي براي روزه داري افراد مبتلا به بيماري هاي دريچه قلبي و يا عروق قلبي تحت كنترل وجود ندارد. همچنين، با رعايت رژيم غذايي مناسب در ماه رمضان، كاهش اندكي در وزن و ادامه فعاليت بدني و يا ورزش مي توان علاوه بر اثرات معنوي اين ماه مبارك، از فوايد جسماني آن نيز بهره مند شد. در مجموع، روزه داري ماه رمضان در افراد مبتلا به بيماري هاي قلبي عروقي، اختلال عملكرد دريچه اي و نارسايي قلبي كه در وضعيت تثبيت شده اي هستند، اثرات سوئي ندارد و اكثريت اين بيماران مي توانند بدون هيچ گونه عوارضي روزه بگيرند. البته این بیماران باید با مشورت پزشک خود نحوه مصرف داروهای خود را در طول ماه رمضان تنظیم کنند و از شرایطی که بدن دچار کم آبی می شود مثل آب و هوای گرم پرهیز نمایند.

منبع: پوهشکده علوم غدد و متابولیسم، دانشگاه علوم پزشکی تهران
تنظیم: مونا عدالت یار